Tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư: Theo Khoa học Hành vi
Trường Harper
Tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư? Câu trả lời không nằm ở ý chí, mà ở cách não bộ vận hành, theo các nguyên lý của Kinh tế học Hành vi.

Màn hình đỏ rực, giá liên tục lao dốc. Tim thắt lại - hoang mang, tiếc nuối xen lẫn hy vọng mong manh. Lý trí lên tiếng: “Cắt lỗ đi, kỷ luật là trên hết.” Nhưng cảm xúc lại thì thầm: “Đã bỏ bao công sức, lỡ mai tăng thì sao? Cho nó thêm cơ hội đi…”
Nếu bạn từng trải qua cuộc đối thoại nội tâm đầy giằng xé này, bạn không hề đơn độc. Đây chính là khoảnh khắc mà hàng triệu nhà đầu tư, dù mới vào nghề hay đã lão luyện, đều từng gặp phải.
Nó phơi bày một trong những nghịch lý lớn nhất trong tài chính: tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư ?
Bài viết này không đưa ra lời khuyên sáo rỗng. Thay vào đó, chúng ta sẽ cùng bước vào thế giới của Kinh tế học Hành vi Ứng dụng để tìm lời giải từ khoa học, từ đó giải mã các hành vi tài chính vô thức đang chi phối bạn mỗi ngày.
Lời giải thích từ khoa học
Bộ não: Cỗ máy sinh tồn, không phải cỗ máy lợi nhuận
Kinh tế học truyền thống mô tả nhà đầu tư như một cỗ máy lý trí. Nhưng thực tế, bộ não con người tiến hóa để sinh tồn, không phải để tối ưu hóa danh mục đầu tư. Những "lối tắt" tư duy này hình thành nên các thiên kiến hành vi, khiến chúng ta dễ rơi vào các bẫy tâm lý dẫn đến những quyết định sai lầm.
Ngụy biện chi phí chìm
Một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư chính là ngụy biện chi phí chìm. Khi đã đổ tiền, thời gian và cảm xúc vào một khoản đầu tư, con người có xu hướng tiếp tục nuôi hy vọng thay vì chấp nhận thua lỗ.
Không chỉ trong đầu tư, ngụy biện chi phí chìm trong công việc cũng rất phổ biến. Một quản lý vẫn tiếp tục triển khai dự án thất bại chỉ vì đã đầu tư quá nhiều nguồn lực vào đó, thay vì dừng lại để bảo vệ phần còn lại.
Tìm hiểu chi tiết ngụy biện chi phím trong công việc tại đây
Ác cảm với thua lỗ: Nỗi đau lớn hơn niềm vui
Theo tâm lý học hành vi, mất 10 triệu gây cảm giác đau đớn mạnh hơn nhiều so với niềm vui kiếm được 10 triệu. Điều này khiến nhiều nhà đầu tư gồng lỗ trong hy vọng mong manh thay vì cắt lỗ.
Ngược lại, khi cổ phiếu tăng giá, họ lại vội vã “chốt lời non” để giữ lấy một chiến thắng nhỏ, bỏ qua tiềm năng dài hạn.

Thiên kiến xác nhận: Khi bạn chỉ tin điều bạn muốn
Khi đã tin rằng cổ phiếu mình nắm giữ là “tốt”, bộ não sẽ tự động lọc thông tin. Bạn sẽ đọc kỹ báo cáo tích cực, tham gia diễn đàn cùng quan điểm, bỏ qua cảnh báo ngược chiều.
Đây là ví dụ điển hình cho thiên kiến xác nhận - thứ khiến bạn chỉ nghe điều mình muốn nghe, dù thị trường đã cho thấy điều ngược lại.
Giải pháp
Xây dựng hệ thống thay vì phản ứng cảm tính
Để trả lời cho câu hỏi tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư, ta cần bắt đầu từ việc giải mã các hành vi tài chính vô thức. Không thể loại bỏ cảm xúc, nhưng bạn có thể xây dựng một hệ thống giúp bạn ra quyết định lý trí hơn, như một bộ “hệ điều hành” cá nhân trong đầu tư.
Soạn thảo “Hiến pháp đầu tư” cá nhân
Trước khi bước vào thị trường, hãy viết ra những nguyên tắc bất biến của riêng bạn.
Đây là cách hữu hiệu để giữ mình tỉnh táo giữa biến động thị trường và cũng là câu trả lời rõ ràng cho tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư.
Ví dụ:
-
“Luôn cắt lỗ khi giá chạm mức X%”
-
“Không bao giờ đầu tư quá Y% vốn vào một cổ phiếu”
-
“Chỉ mua cổ phiếu sau khi đã nghiên cứu ít nhất Z giờ”
Quay về hiến pháp khi cảm xúc trỗi dậy
Khi thị trường rung lắc và cảm xúc dâng cao, bạn không nên hành động ngay. Thay vào đó, hãy quay lại với bản hiến pháp đầu tư mà bạn đã viết ra từ trước. Đó là mỏ neo lý trí, giúp bạn không bị cuốn theo cảm xúc tức thời.
Tự động hóa kỷ luật: Loại bỏ cảm xúc khỏi hành động
Một cách hiệu quả để duy trì kỷ luật là sử dụng công cụ Stop Loss tự động ngay khi đặt lệnh mua.
Nhờ đó, việc cắt lỗ không còn phụ thuộc vào một cái đầu đang hoang mang, mà được thực hiện tự động, lạnh lùng, như cách một nhà đầu tư lý trí thực sự hành động.
Nếu bạn từng tự hỏi tại sao biết sai mà vẫn làm trong đầu tư, hãy nhớ: vấn đề không nằm ở kiến thức, mà ở cảm xúc và hành vi vô thức.
Hiểu rõ cơ chế vận hành của bản thân, thông qua Kinh tế học Hành vi Ứng dụng, chính là bước đầu tiên để bạn đầu tư hiệu quả và bền vững hơn.
Cùng cộng đồng
Phương pháp đóng băng thẻ tín dụng: Giải pháp kiểm soát chi tiêu
Phương pháp đóng băng thẻ tín dụng giúp tạo khoảng dừng trước mỗi quyết định mua sắm, từ đó kiểm soát chi tiêu hiệu quả hơn. Xem thêm

Tạo cảm giác khan hiếm cho sản phẩm: Bí quyết kích thích mua
Một chiến lược khôn ngoan tạo cảm giác khan hiếm cho sản phẩm có thể thúc đẩy nhu cầu mạnh mẽ và gia tăng tỷ lệ chuyển đổi tức thì. Xem thêm

Cách đặt giá mồi trong menu nhà hàng theo Kinh tế học Hành vi
Cách đặt giá mồi trong menu nhà hàng không chỉ là mẹo định giá mà còn là chiến lược tâm lý giúp tăng doanh thu mà không cần khuyến mãi. Xem thêm

Luôn có lý do để trì hoãn việc tiết kiệm: Bẫy tâm lý quen thuộc
Luôn có lý do để trì hoãn việc tiết kiệm: một món đồ mới, một bữa ăn sang hay nỗi sợ bị bỏ lỡ. Nhưng nếu không bắt đầu từ hôm nay, bạn có thể sẽ chẳng bao giờ bắt đầu. Xem thêm

Ứng dụng trong Kinh doanh & Marketing từ Kinh tế học Hành vi
Ứng dụng trong Kinh doanh & Marketing, việc vận dụng hành vi người tiêu dùng giúp doanh nghiệp tăng doanh thu và giữ chân khách hàng hiệu quả. Xem thêm

Tâm lý bầy đàn trong chứng khoán: Khi đám đông dẫn lối đầu tư
Tâm lý bầy đàn trong chứng khoán khiến nhà đầu tư dễ hành động theo đám đông thay vì phân tích độc lập. Hiểu rõ cơ chế này giúp kiểm soát cảm xúc và giảm rủi ro. Xem thêm

Tại sao có tiền là tiêu hết: Góc nhìn từ Kinh tế học Hành vi
“Tại sao có tiền là tiêu hết” là phản ứng tự nhiên của não bộ trước cảm giác phần thưởng. Cảm xúc và môi trường ảnh hưởng lớn đến cách chúng ta tiêu tiền. Xem thêm

Tự động hóa chi tiêu và tiết kiệm: Bí quyết giữ kỷ luật tài chính
Khi ý chí không còn đủ đáng tin cậy, tự động hóa chi tiêu và tiết kiệm trở thành “kiến trúc tài chính” thông minh giúp bạn duy trì kỷ luật, đạt mục tiêu tài chính. Xem thêm

Hội chứng nghiện mua sắm online góc nhìn tâm lý: Cái bẫy vô thức
Hội chứng nghiện mua sắm online góc nhìn tâm lý cho thấy đây là phản ứng cảm xúc hơn là nhu cầu thực tế. Nhận diện sớm sẽ giúp bạn thoát khỏi vòng xoáy. Xem thêm

Thiết lập môi trường chống lại sự cám dỗ như thế nào hiệu quả?
Muốn tiết kiệm hiệu quả, hãy bắt đầu bằng cách thiết lập môi trường chống lại sự cám dỗ: hạn chế quảng cáo, tránh cám dỗ mua sắm và tạo thói quen tài chính lành mạnh. Xem thêm

Ứng dụng quy tắc 2 phút để thay đổi thói quen: đi từ bước nhỏ
Ứng dụng quy tắc 2 phút để thay đổi thói quen là cách tiếp cận đơn giản nhưng hiệu quả, giúp bạn vượt qua sự trì hoãn và xây dựng hành vi bền vững từ bước đầu tiên. Xem thêm

Cách tự tạo cú hích cho bản thân để quản lý tài chính hiệu quả
Thiết kế môi trường và thói quen tài chính thông minh là cách tự tạo cú hích cho bản thân, giúp bạn tiết kiệm, đầu tư và chi tiêu hợp lý hơn mỗi ngày. Xem thêm

Ngụy biện chi phí chìm trong công việc: Khi cảm xúc lấn át lý trí
Ngụy biện chi phí chìm trong công việc khiến nhiều người tiếp tục những lựa chọn sai lầm chỉ vì tiếc công sức, thay vì nhìn vào hiệu quả thực tại và tương lai. Xem thêm

Đặt mục tiêu tài chính theo lý thuyết cú hích: Nhỏ mà có võ
Đặt mục tiêu tài chính theo lý thuyết cú hích giúp bạn vượt qua sự trì hoãn, hình thành thói quen tiết kiệm và đưa ra quyết định chi tiêu thông minh hơn. Xem thêm

Các mẹo chi tiêu ít tốn kém hơn giúp bạn giữ vững tài chính
Áp dụng mẹo chi tiêu ít tốn kém hơn không chỉ giúp tiết kiệm hiệu quả mà còn tạo nền tảng vững chắc cho an toàn tài chính dài hạn. Xem thêm

Đang quan tâm
Xem thêm

Trương Gia Bình - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn FPT
Có thể bạn biết
Xem tất cả