Zirtual: Một công ty tưởng đang “bay cao” và cú rơi tự do lúc 1 giờ sáng

Trong giới khởi nghiệp, có những thất bại chỉ khiến người ta mất tiền. Nhưng cũng có những cú sụp đổ kéo theo những giấc mơ sự nghiệp tan vỡ. Zirtual chính là một minh chứng điển hình.

Hơn 400 người bị sa thải chỉ bằng một email lúc 1:34 sáng. Không cảnh báo. Không lời chia tay. Một công ty từng được tung hô là "Uber cho giới CEO bận rộn", chỉ sau một cú click đã tan biến như chưa từng tồn tại trong giới doanh nghiệp.

Khi “giấc mơ trợ lý ảo” gặp thời

Zirtual không khởi đầu bằng một công nghệ đột phá, mà từ một nhu cầu rất đời thường: ai cũng cần người hỗ trợ để làm việc hiệu quả hơn.

Năm 2011, trong bối cảnh nền kinh tế việc làm linh hoạt bắt đầu trỗi dậy hậu khủng hoảng 2008, Maren Kate Donovan - nữ sáng lập trẻ tuổi, nảy ra ý tưởng kết nối doanh nhân bận rộn với các trợ lý cá nhân được đào tạo bài bản. Không phải freelancer. Mà là những "trợ lý toàn thời gian", được huấn luyện, có quy trình, có văn hóa.

Zirtual phát triển nhanh đến mức gần như không ai kịp thở. Họ phục vụ hàng nghìn khách hàng, gọi vốn thành công, lên trang bìa báo chí, chuyển trụ sở về Las Vegas, trung tâm khởi nghiệp đang lên. 

Truyền thông gọi họ là “Uber của ngành trợ lý cá nhân”. Maren trở thành hình mẫu khởi nghiệp nữ mà ai cũng ngưỡng mộ.

Nhưng ngay khi ánh đèn spotlight còn chưa kịp tắt, bi kịch đã ập đến.

Sụp đổ chỉ trong một đêm

Tháng 8/2015, khi Zirtual chuẩn bị bước vào vòng gọi vốn Series B, họ phát hiện cú sốc: chỉ còn chưa đầy 10 ngày tiền mặt trong tài khoản.

Tại sao không ai phát hiện sớm hơn? Vì công ty… tưởng mình đang lãi. Báo cáo tài chính trông vẫn đẹp. Doanh thu vẫn tăng. Khách hàng vẫn ký hợp đồng đều đều. Nhưng họ đã bỏ qua điều cơ bản nhất: dòng tiền.

Mô hình của Zirtual cực kỳ "đốt tiền": nhân viên toàn thời gian, trả lương cố định, chi phí đào tạo cao.

Trong khi đó, khách hàng lại thanh toán theo chu kỳ dài (quý, năm). Dòng tiền chảy vào không khớp với dòng tiền chảy ra. Và không ai đủ chuyên môn để dự báo rủi ro này.

Không có CFO thực thụ. Không có hệ thống giám sát dòng tiền. Không ai báo động sớm.

Khi các cố vấn tài chính cảnh báo: “Nếu không đóng cửa ngay hôm nay, ngày mai sẽ phải đối mặt với hàng loạt vụ kiện vì nợ lương,” Maren buộc phải làm điều không nhà sáng lập nào mong muốn: ngừng toàn bộ hoạt động và gửi email sa thải 430 nhân viên, chỉ trong một đêm.

Không có thông báo. Không có họp khẩn. Không một lời chào. Slack bị khóa. Email nội bộ bị cắt. Hệ thống nội bộ sập toàn bộ chỉ trong vài phút. Hàng trăm con người như rơi xuống hố đen mà không biết vì sao.

Một startup không chết vì ý tưởng

Zirtual có sản phẩm, có khách hàng, có thị trường. Họ không thất bại vì thiếu mô hình kinh doanh. Họ thất bại vì thiếu một thứ cực kỳ quan trọng trong bất kỳ công ty dịch vụ nào: quản trị dòng tiền.

Sự thật là: rất nhiều startup dịch vụ đang rơi vào cái bẫy giống hệt Zirtual mà không hề biết. Họ thuê người nhanh, mở rộng nhanh, đốt tiền nhanh nhưng lại không kiểm soát được khoảng cách giữa chi và thu. Đến lúc nhận ra, thì đã muộn.

Với những ai đang làm startup, đặc biệt là trong ngành dịch vụ, bài học từ Zirtual không chỉ đơn giản là “hãy cẩn thận với tài chính”.

Mà là: hãy đầu tư vào hệ thống tài chính vững chắc trước khi tăng trưởng. Một CFO giỏi có thể không tăng doanh thu cho bạn, nhưng sẽ cứu bạn khỏi việc phá sản khi bạn tưởng mình đang làm ăn tốt.

Zirtual không phải startup đầu tiên chết vì thiếu quản trị tài chính và chắc chắn không phải cuối cùng. Nhưng sự sụp đổ nhanh đến mức “không kịp trở tay” của họ là một hồi chuông cảnh tỉnh cực lớn với bất kỳ ai đang mải mê tăng trưởng mà quên mất thứ cơ bản nhất: tiền trong két còn bao nhiêu?