Căng thẳng thương mại Mỹ - Việt: Rủi ro thuế quan 46% và ảnh hưởng lan rộng đến nền kinh tế nội địa

Ngày 5/4/2025 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong quan hệ thương mại Việt – Mỹ khi chính quyền Hoa Kỳ công bố áp mức thuế nhập khẩu lên đến 46% đối với một loạt sản phẩm từ Việt Nam.

Đây được xem là một trong những biện pháp cứng rắn nhất của Washington nhằm điều chỉnh mất cân bằng thương mại và bảo vệ nền sản xuất trong nước. Tuy nhiên, tác động của chính sách này vượt xa giới hạn thuần túy kinh tế: nó đe dọa trực tiếp đến nhiều ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam và đặt ra bài toán lớn về khả năng chống sốc thương mại của nền kinh tế.

Cảnh báo từ một cú sốc chính sách

Không ít doanh nghiệp và chuyên gia ví quyết định này như một “cơn địa chấn thương mại” giữa lúc nền kinh tế Việt Nam đang nỗ lực phục hồi sau đại dịch và những bất ổn tài chính toàn cầu. Điều đáng lo ngại là sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ trong nhiều ngành đang khiến cú sốc này lan rộng, ảnh hưởng từ hoạt động sản xuất, việc làm, đến tăng trưởng kinh tế quốc dân.

Những ngành chịu tổn thương trực tiếp

Theo Tổng cục Hải quan, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam trong suốt 5 năm qua. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ đạt gần 97 tỷ USD, chiếm 26,8% tổng xuất khẩu cả nước. Trong đó, các mặt hàng có tỷ trọng cao nhất bao gồm dệt may, đồ gỗ nội thất, máy móc linh kiện điện tử và giày dép.

Nguồn: Tổng cục Hải quan Việt Nam, 2024

Với mức thuế 46%, các sản phẩm này ngay lập tức mất lợi thế cạnh tranh trên thị trường Mỹ. Nhà phân phối, nhà bán lẻ Mỹ sẽ buộc phải chuyển hướng sang các quốc gia khác như Bangladesh, Mexico hay Indonesia – những nước có sản phẩm tương tự nhưng không chịu mức thuế cao như Việt Nam. Điều này kéo theo hệ quả trực tiếp: các đơn hàng sụt giảm, dây chuyền sản xuất đình trệ, doanh nghiệp thua lỗ, và hàng trăm nghìn lao động có nguy cơ mất việc.

Tác động dây chuyền đến kinh tế vĩ mô

Không chỉ dừng lại ở các ngành xuất khẩu cụ thể, thuế quan cao từ Mỹ còn có thể kéo theo hệ lụy vĩ mô nghiêm trọng. Theo tính toán từ Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), nếu mức thuế 46% duy trì trong cả năm 2025, GDP Việt Nam có thể giảm từ 1% đến 1,8%, trong khi tỷ lệ thất nghiệp có thể tăng 0,5 – 0,7 điểm phần trăm.

Hệ lụy thứ hai là áp lực lên tỷ giá. Khi kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ suy giảm, dòng ngoại tệ chảy vào sẽ ít đi, làm tăng nhu cầu mua USD và gây áp lực lên tỷ giá VND/USD. Hiện tại, tỷ giá USD trên thị trường tự do đã vượt 25.900 VND/USD – mức cao nhất trong lịch sử. Điều này không chỉ khiến chi phí nhập khẩu tăng lên mà còn gây rủi ro lạm phát do giá đầu vào tăng cao, ảnh hưởng tiêu cực đến sản xuất trong nước.

Thêm vào đó, thị trường chứng khoán Việt Nam cũng đang chứng kiến đợt điều chỉnh mạnh. Chỉ số VN-Index đã giảm hơn 88 điểm trong phiên giao dịch ngày 5/4, mức giảm lớn nhất kể từ năm 2020. Các cổ phiếu thuộc nhóm xuất khẩu và công nghiệp đều giảm sâu, cho thấy phản ứng bi quan từ giới đầu tư về khả năng tăng trưởng của nền kinh tế.

Phản ứng từ chính phủ và hướng đi cho doanh nghiệp

Ngay sau khi thông tin thuế được công bố, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam đã triệu tập cuộc họp khẩn với các bộ ngành, nhấn mạnh yêu cầu “ứng phó linh hoạt và chủ động với rủi ro thương mại toàn cầu”. Về đối ngoại, Bộ Công Thương đang tích cực làm việc với Văn phòng Đại diện Thương mại Hoa Kỳ (USTR) để tìm kiếm cơ hội đàm phán hoặc xin miễn trừ thuế đối với một số mặt hàng nhất định.

Trong khi đó, về nội lực, các doanh nghiệp được khuyến nghị cần nhanh chóng:

• Rà soát lại toàn bộ chuỗi cung ứng và đơn hàng xuất khẩu để đánh giá mức độ ảnh hưởng.

• Tìm kiếm và phát triển thị trường thay thế, đặc biệt tại châu Âu (qua EVFTA), Nhật Bản và Hàn Quốc (qua CPTPP), nơi Việt Nam đang có các hiệp định thương mại ưu đãi.

• Đẩy mạnh chuyển đổi số và đổi mới công nghệ nhằm tăng năng suất, giảm giá thành và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu cao hơn.

Mặc dù không dễ để một thị trường nào có thể thay thế hoàn toàn Mỹ, nhưng việc mở rộng kênh phân phối, khai thác thị trường ngách có thể giúp giảm bớt tổn thương về dài hạn.

Vấn đề sâu xa: Sự mong manh trong cấu trúc xuất khẩu

Một trong những vấn đề cốt lõi được lộ rõ qua sự kiện này là mức độ lệ thuộc quá lớn của Việt Nam vào một vài thị trường xuất khẩu chủ lực. Cấu trúc thương mại hiện tại tuy mang lại tăng trưởng nhanh nhưng tiềm ẩn rủi ro lớn nếu có biến động chính sách bất ngờ từ đối tác. Ngoài Mỹ, Việt Nam cũng phụ thuộc vào Trung Quốc trong nhập khẩu nguyên liệu đầu vào, khiến nền sản xuất dễ bị gián đoạn khi có căng thẳng địa chính trị hoặc dịch bệnh.

Chuyên gia thương mại Nguyễn Minh Đức (CIEM) nhận định: “Việt Nam cần gấp rút xây dựng một hệ sinh thái sản xuất và xuất khẩu bền vững, trong đó tính đa dạng hóa, nội địa hóa và khả năng thích ứng cần được đặt lên hàng đầu. Không thể phát triển kinh tế dựa trên sự may rủi từ thị trường thế giới.”

Kết luận: Từ thách thức đến chuyển mình

Căng thẳng thương mại Việt – Mỹ và mức thuế 46% là một đòn giáng mạnh vào nền kinh tế trong ngắn hạn. Tuy nhiên, nếu nhìn xa hơn, đây cũng là cơ hội để Việt Nam nhìn lại mình, chấn chỉnh chiến lược phát triển xuất khẩu và tăng cường nội lực. Một nền kinh tế có sức chống chịu tốt không chỉ cần những con số tăng trưởng đẹp, mà còn đòi hỏi sự cân bằng, đa dạng và khả năng thích nghi trước mọi biến động toàn cầu.